Đại táo, hay táo tàu, là loại quả nổi tiếng trong y học cổ truyền với khả năng bổ tỳ ích khí, dưỡng vị sinh tân dịch và điều hòa doanh vệ. Vị thuốc này thường được dùng để điều trị các chứng tỳ hư tiêu chảy, doanh vệ bất hòa và là thành phần trong nhiều bài thuốc bổ, an thần, cũng như các món ăn bồi bổ sức khỏe.
Đặc điểm sinh học cây Đại táo
Đại táo(Zizyphus sativa Mill) còn được gọi là ttáo tàu, táo đen hay táo đỏ. Quả chín của cây, thuộc họ táo Rhamnaceae, sau khi được phơi hoặc sấy khô sẽ trở thành vị thuốc mang đến nhiều lợi ích đáng chú ý cho sức khỏe.
Cây có thể nhận diện được qua các đặc điểm sau:
– Cây trưởng thành có chiều cao có thể lên tới 10m,thân gỗ chắc chắn, vỏ màu nâu xám. Cành non thường có màu xanh, sau chuyển dần sang màu nâu.
– Lá mọc so le dọc theo cành, mỗi lá kèm thường phát triển thành gai nhọn, một đặc điểm giúp cây tự vệ. Cuống lá ngắn, chỉ khoảng 0.5 – 1cm. Phiến lá có hình trứng, đầu lá thuôn nhọn, kích thước dao động từ 3 – 7cm chiều dài và 2 – 3.5cm chiều rộng. Mép lá có răng cưa thô và dễ nhận thấy. Trên bề mặt lá nổi rõ 3 gân chính và các gân phụ.
– Hoa nhỏ, mọc thành cụm tán ở kẽ lá, mỗi tán chứa khoảng 7 – 8 hoa. Cánh hoa có màu vàng xanh nhạt. Mùa hoanở vào khoảng tháng 4 và tháng 5.
– Quả đại táo hình cầu hoặc hình trứng. Khi còn non, quả có màu nâu hoặc xanh nhạt, đến khi chín chuyển sang màu đỏ sẫm hấp dẫn. Vỏ quả mẫm, chứa thịt quả ngọt tự nhiên. Mùa quả kéo dài từ tháng 7 đến tháng 9 hàng năm.
Thời điểm thu hoạch thường vào tháng 9, khi quả chín hoàn toàn. Người ta thường chọn những quả to, mẫm, có hạt nhỏ, vị ngọt đậm và màu đỏ đặc trưng để làm dược liệu. Quả sau khi hái sẽ được phơi hoặc sấy khô.
Trong Y học cổ truyền:
Trong các nghiên cứu Y học cổ truyền, đại táo có tính vị ngọt, ôn cùng quy kinh tỳ và vị. vị thuốc có các tác dụng như là:
– Bổ tỳ, ích khí: Tăng cường chức năng tiêu hóa, bồi bổ nguyên khí.
– Dưỡng vị sinh tân dịch: Bồi dưỡng dạ dày, tăng cường tiết dịch vị, giúp tiêu hóa tốt hơn.
– Điều hòa doanh vệ: Cân bằng khí huyết trong cơ thể.
– Hòa giải các vị thuốc khác: Giảm tính kích ứng hoặc tăng cường tác dụng của các vị thuốc khác trong một bài thuốc.
Ứng dụng Đại táo trong các bài thuốc Đông y:
Đại táo là một thành phần quan trọng trong nhiều bài thuốc Đông y, với nhiều những công dụng đa dạng như là:
– Kiện tỳ, cầm tiêu chảy: Kê nội kim (100g), bạch truật (100g), gừng khô (100g) sao nghiền bột, trộn với thịt đại táo (200g) giã nát, làm bánh, sấy khô. Uống 12g/lần, ngày 2 lần khi đói cho người tỳ hư tiêu chảy, khó tiêu.
– Bổ huyết, cầm máu: Đại táo (63g), lá sen (nửa cái) sắc uống hàng ngày hỗ trợ điều trị giảm tiểu cầu máu.
– Dưỡng tâm, an thần (Thang cam mạch đại táo): Đại táo (20g), phù tiểu mạch (24g), cam thảo (12g) sắc uống cho người lo lắng, mất ngủ, tự ra mồ hôi, suy nhược thần kinh.
Ngoài các bài thuốc, đại táo còn được sử dụng trong nhiều món ăn, thức uống có lợi cho sức khỏe:
– Cơm nếp hấp nhân sâm, đại táo: Đại táo (20g), nhân sâm (6g), gạo nếp (80g) dùng cho người khí hư, suy nhược, ăn kém, chậm tiêu.
– Cháo đại táo: Đại táo (7 quả), gạo nếp (60g) tốt cho người trúng phong, bại liệt, động kinh co giật.
– Gà hầm đại táo, nấm hương: Đại táo (20g), nấm hương (20g), gà nhỏ (1 con) dùng cho người thiếu máu, ăn kém, chậm tiêu hóa.
– Đại táo đậu phộng ướp đường phèn: Đại táo (30g), đậu phộng (30g), đường phèn (30g) tốt cho người viêm gan có men gan tăng.
Liều dùng thông thường: 10 – 30g mỗi ngày, trong một số trường hợp có thể dùng tới 63 – 125g. Thái lát hoặc xé nhỏ thịt quả trước khi sắc hoặc ngâm rượu sẽ giúp dược chất dễ hòa tan.
Những lưu ý khi sử dụng Đại táo:
Để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi sử dụng đại táo, các thầy thuốc Y học cổ truyền có lưu ý những điều sau:
– Khi ăn sống nên nhai kỹ để tránh vỏ quả khó tiêu gây khó chịu ở ruột. Ăn quá 20 quả một lần có thể rối loạn tiêu hóa.
– Táo chín quá có thể tạo ra axit trái cây và metanol, kết hợp với vi sinh vật đường ruột có thể gây chóng mặt, giảm thị lực, ngộ độc.
– Phụ nữ trong kỳ kinh nguyệt bị sưng mắt, sưng chân, chướng bụng không nên ăn đại táo vì có thể làm tình trạng phù nề nghiêm trọng hơn hoặc kéo dài kinh nguyệt.
Đại táo là một vị thuốc quý với nhiều công dụng đã được y học cổ truyền chứng minh. Việc sử dụng đúng cách và có những lưu ý cần thiết sẽ giúp bạn tận dụng được tối đa những lợi ích mà nó mang lại cho sức khỏe.
